Główne spory polityczne w Europie XVI wieku dotyczyły: hegemonii we Włoszech, gdzie różne państwa, jak Austria, Republika Wenecka, Papiestwo i Francja walczyły o uzyskanie hegemonii (wojny włoskie) wojny wyznaniowe w Rzeszy Niemieckiej, zakończone dopiero pokoje w Augsburgu, gdzie wprowadzono zasadę, że panujący wprowadza swoją
Ważne pojęcia: Społeczeństwo Anglii w I poł. XVII w. – burżuazja i tzw. nowa szlachta (gentry) dążyły do likwidacji ustroju feudalnego i czerpania zysków z wolnego handlu, produkcji (manufaktur), ekspansji kolonialnej, z hodowli owiec (grodzenia) – ta grupa była za zmianami społeczno-politycznymi, opowiedziała się za purytanizmem (odmianą kalwinizmu); stara rodowa arystokracja utrzymywała się z posiadanej ziemi i dochodów z renty feudalnej – była przeciwna zmianom, popierała interesy monarchii i Kościoła anglikańskiegoPrzyczyny rewolucji burżuazyjnej w Anglii w XVII w. – po śmierci Elżbiety Wielkiej władzę objął Jakub I Stuart, a po nim jego syn Karol I Stuart, którzy połączyli unią personalną Anglię i Szkocję, dążyli do absolutyzmu co wywołało konflikt z Izbą Gmin (niższą izbą parlamentu angielskiego); kiedy w 1628 r. parlament złożył Petycję o prawach Karol I rozwiązał parlament i rozpoczął okres tzw. jedenastoletniej tyranii, stosując terror, cenzurę, konfiskując majątki i wprowadzając wysokie cła; w 1640 r. zwołał tzw. Parlament Krótki, ale gdy ten nie wydał zgody na podatki rozwiązał go; problemy finansowe zmusiły Karola I do ponownego zwołania parlamentu i w latach 1640-1653 obradował Parlament Długi – uchwalił „Wielką remonstrację”, w której żądano kontroli nad finansami i podatkami; po nieudanej próbie zamachu stanu Karol I musiał uciekać z Londynu – rozpoczęła się wojna domowaWojna domowa w Anglii – po stronie króla Karola I opowiedział się Kościół anglikański, tzw. stara szlachta i wielcy właściciele ziemscy; po stronie parlamentu stanęła nowa szlachta, mieszczaństwo i chłopi, z których Oliver Cromwell utworzył Armię Nowego Wzoru (zwyciężyli w 1645 r. pod Naseby); w 1649 r. Parlament kadłubowy skazał króla na karę śmierci za zdradę stanu – Anglia została republiką; śmierć władcy nie rozwiązała problemów, stąd w armii Cromwella nastąpił podział na lewellerów i diggerów – ugrupowania głoszące hasła radykalne, utopijne (krwawo stłumieni przez Cromwella)Oliver Cromwell – był przywódcą opozycji przeciwko królowi Karolowi I Stuartowi; z drobnej szlachty, chłopów, rzemieślników i mieszczan stworzył Armię Nowego Wzoru; połączył Anglię z Irlandią i Szkocją unią polityczną; w 1653 r. ogłosił się lordem protektorem, wprowadzając rządy dyktatury wojskowejHabeas Corpus Act – ustawa z 1679 r. podpisana przez Karola II Stuarta, gwarantowała zakaz aresztowania bez wyroku sądowegoChwalebna Rewolucja – w 1688 r. przejęcie władzy przez Wilhelma III Orańskiego i Marię Stuart; w 1689 r. zatwierdzono Ustawę o prawach, która ograniczyła rolę króla na rzecz parlamentuAkt o następstwie tronu – ogłoszony w 1701 r., regulował zasady dziedziczenia tronu, wprowadził odpowiedzialność parlamentarną doradców króla, dokument stał się podstawą monarchii parlamentarnej w AngliiPrzyczyny wojny trzydziestoletniej 1618-1648 – rozbicie polityczne Rzeszy Niemieckiej (ok. 300 księstw, biskupstw i wolnych miast); rywalizacja książąt o władzę z cesarzem z dynastii Habsburgów; dążenie Habsburgów do zjednoczenia Rzeszy, władzy absolutnej i likwidacji reformacji; walka o hegemonię w Europie; łamanie gwarancji religijnych w Czechach i na Węgrzech przez Habsburgów; zawiązanie przez protestantów Unii Protestanckiej (Ewangelickiej) a przez katolickich władców Ligi KatolickiejUnia Protestancka (Ewangelicka) – z elektorem Palatynatu, Fryderykiem (poparcie Francji, która dążyła do rozerwania sojuszu państw habsburskich, otaczających Francję); poparcie: Szwecji (chciała zdobyczy nad Bałtykiem), Holandii, Danii (chciała uzyskać wpływy w północnych Niemczech)Defenestracja praska – 23 maja 1618 r. podczas zgromadzenia innowierców w Pradze, zwołanego wbrew woli cesarza Macieja I, wyrzucono przez okno praskiego zamku na Hradczanach namiestników cesarskich; początek powstania antyhabsburskiego w CzechachPrzebieg wojny trzydziestoletniej – 1618–1624 – okres czesko-palatynacki, w 1619 r. detronizacja Ferdynanda II Habsburga przez Czechów po śmierci cesarza Macieja I; powołanie na tron Fryderyka V Wittelsbacha, palatyna reńskiego przywódcy Unii Ewangelickiej; sukcesy koalicji protestanckiej, powstanie antyhabsburskie na Węgrzech; książę Siedmiogrodu, Gabor Bethlen w 1619 r. oblegał Wiedeń, Habsburgowie otrzymali pomoc Zygmunta III Wazy, który wysłał oddział lisowczyków na terytorium Siedmiogrodu, zmuszając Bethlena do odstąpienia od oblężenia; w 1620 r. – klęska wojsk czeskich pod Białą Górą, represje w Czechach, konfiskata majątków powstańców, kary śmierci, wyniszczenie szlachty czeskiej1624–1629 – okres duński, Dania rozpoczęła wojnę z Habsburgami; sukcesy Ligi Katolickiej, która zajęła Palatynat i pokonała króla Danii Chrystiana IV1630–1635 – okres szwedzki, król Gustaw Adolf zajął Pomorze Zachodnie; w 1632 r. zajął Czechy i Bawarię, zwyciężył pod Breitenfelden i Lützen w 1632 r., gdzie zginął, ale bitwę przegrał dowódca Ligi, Albrecht Wallenstein1635–1648 – okres francuski, do wojny po stronie Unii Ewangelickiej przystąpiła FrancjaAlbrecht von Wallenstein – dowódca wojsk Ligi Katolickiej w wojnie trzydziestoletniej; wybitny strateg, największy posiadacz ziemski na Morawach i Czechach; przegrał bitwę pod Lützen w 1632 r., oskarżony o zdradę został zamordowany na rozkaz cesarza Ferdynanda II w 1634 westfalski – 1648 r.; Hiszpania uznała niepodległość Holandii; Francja otrzymała część Alzacji, biskupstwa Metz, Toul, Verdun; Szwecja zajęła Pomorze Szczecińskie, Uznam, Wolin, Rugię, biskupstwa Bremen i Werden; Brandenburgia otrzymała Pomorze Kołobrzeskie, biskupstwa Kamień, Magdeburg, Minden; Saksonia przyłączyła Łużyce; uznano niezależność Konfederacji Szwajcarskiej, zagwarantowano tolerancję wyznaniową w Rzeszy; uznano sekularyzację dóbr kościelnychSkutki wojny trzydziestoletniej – spowodowała wyludnienie i ruinę wielu krajów niemieckich oraz ogrom¬ne zniszczenia; ubytek ludności wiejskiej (ok. 40%) i mieszczan (ok. 33%); upadek handlu, rzemiosła, rolnictwa; epidemie; koszt utrzymania wojsk ponosił okupowany teren – „wojna żywi wojnę”; upadek kultury i oświaty, zwłaszcza czeskiej, wskutek wymordowania szlachty czeskiej po bitwie pod Białą Górą; utrzymał się podział polityczny i wyznaniowy Niemiec, ale zakończyły się wojny religijne; umocniła się pozycja Francji, nastąpił wzrost znaczenia Szwecji i Brandenburgii; po wojnie rozpoczęła się odbudowa I Rzeszy ze zniszczeńArmand Richelieu – francuski kardynał, pierwszy minister za panowania Ludwika XIII, był twórcą władzy absolutnej we Francji, ograniczył rolę hugenotów odbierając im armię i prawo do posiadania twierdz; scentralizował władzę, tworząc rząd złożony z ministrów i podporządkowany pierwszemu ministrowi; w gospodarce wprowadzał zasady merkantylizmu (ograniczenie importu, rozwój eksportu, wsparcie rodzimej produkcji i handlu); w polityce zagranicznej wystąpił przeciw Habsburgom, biorąc udział od 1635 r. w wojnie trzydziestoletniejJules Mazarin (Mazzarini) – kardynał i pierwszy minister za panowania małoletniego Ludwika XIV we Francji; w latach 1648-1653 tłumił tzw. frondę, czyli bunt mieszczan i możnych przeciwko władzy absolutnej i uciskowi podatkowemuLudwik XIV – król Francji, mówił o sobie „Państwo to ja”, miał władzę absolutną; zlikwidował urząd pierwszego ministra; w 1685 r. zniósł edykt nantejski, co rozpoczęło prześladowania hugenotów we Francji i ich masową emigrację; wybudował Wersal („złotą klatkę”), w którym przebywał władca wraz z rządem i dworem; symbolem jego władzy było więzienie – BastyliaPolityka réunionów – polityka Ludwika XIV w latach 80. XVII w. polegająca na włączaniu do Francji terytoriów pogranicznych na podstawie orzeczeń trybunałów francuskich; po wojnie Francji z Ligą Augsburską zakończoną pokojem w Rijswijk w 1697 r. Francja utraciła większość ziemJean Baptiste Colbert – zwolennik merkantylizmu (myśl ekonomiczna propagująca rozwój rodzimej gospodarki poprzez ograniczenie importu i rozwój eksportu, manufaktur, handlu, zdobywania kolonii); generalny kontroler finansów za panowania Ludwika XIVGustaw II Adolf – król Szwecji z dynastii Wazów; nazywany Lwem Północy; zreformował państwo, uczynił armię szwedzką najsilniejszą w Europie; prowadził liczne wojny zapewniając Szwecji hegemonię w basenie Morza Bałtyckiego; zaangażował się w wojnę trzydziestoletnią po stronie Unii Protestanckiej - zwyciężył pod Breitenfelden i Lützen w 1632 r., gdzie zginął, ale bitwę przegrał dowódca Ligi Katolickiej, Albrecht WallensteinBarok – epoka i styl w kulturze od końca XVI do połowy XVIII w. charakteryzujący się kontrastowością, przepychem, dynamiką i indywidualizmem artysty; ogromny wpływ na twórców miała kontrreformacja i absolutyzmManieryzm – styl w sztuce w XVI w., uważany za schyłek renesansu i zapowiedź barokuArchitektura – cechy: monumentalne formy, falista linia, łamane gzymsy, przepych, złocone ozdoby, efekty światłocienia, piękna sztukateria, ozdobne ołtarze, ambony, konfesjonały, organy; przykłady baroku kościelnego: wzorem był kościół Il Gesú w Rzymie; Giovanni Lorenzo Bernini – kolumnada wokół placu św. Piotra w Rzymie i baldachim przykrywający grób św. Piotra, Francesco Borromini – kościół św. Agnieszki w Rzymie; barok dworski: np. Wersal (styl Ludwika XIV), rezydencja Habsburgów w Schönbrunn koło Wiednia; wszystkie pałace otoczone były wspaniałymi ogodami, fontannamiRzeźba – dynamizm, patos, teatralność gestu, wygięcie postaci, barwna polichromia i złocenia, rzeźba w drewnie i marmurze; Giovanni Lorenzo Bernini, Ekstaza św. Teresy, Porwanie Prozerpiny, Apollo i Dafne, Fontanna di Trevi i Fontanna Czterech Rzek w RzymieMalarstwo – cechy: różnorodna tematyka, zastosowanie światłocienia, perspektywy, bogatej kolorystyki, realizm przedstawianych postaci, dynamika, motyw śmierci i przemijania; Peter Paul Rubens, Cierniem ukoronowanie, Sąd Ostateczny, Porwanie córek Leukippa; Anton van Dyck – portrety, malarz Karola I, króla Anglii; Rembrandt van Rijn, Nocna straż, Saskia, Anatomia doktora Tulpa; Diego Velázquez – portrety Habsburgów hiszpańskich; Michelangelo Caravaggio, Bachus, Nawrócenie św. Pawła, Wskrzeszenie Łazarza, Złożenie Chrystusa do grobu; El Greco, Adoracja imienia Jezusowego (sen Filipa II)Muzyka – formy: opery, msze, oratoria, pasje, koncerty solowe; kompozytorzy: Jan Sebastian Bach (Wielka msza h-moll), Georg Friedrich Haendel, Antonio Vivaldi, Claudio MonteverdiLiteratura – rozwój teatru: Pierre Corneille, Jean Racine, Molier, Lope de Vega; Jean de La Fontaine – bajkopisarz; Miguel de Cervantes (romans rycerski)Nauka i filozofia – Johannes Kepler (astronomia i matematyka), Galileusz (astronomia i fizyka), Isaac Newton (teoria grawitacji); Blaise Pascal (matematyk, filozof)René Descartes (Kartezjusz) – francuski matematyk, fizyk i filozof, człowiek wszechstronnie uzdolniony; autor Rozprawy o metodzie i słynnego powiedzenia: myślę, więc jestem (Cogito ergo sum); w I połowie XVII w. stworzył podstawy logicznego myślenia, uznając, że rozum jest najważniejszym źródłem poznania (racjonalizm) Ważne daty: 1603 r. – początek unii personalnej Anglii i Szkocji pod rządami Jakuba I Stuarta1609-1610 – wypędzenie morysków z Hiszpanii; była to ludność muzułmańska, która po zwycięstwie rekonkwisty przeszła na katolicyzm i pozostała na Półwyspie Iberyjskim1618 r. – defenestracja praska1620 r. – bitwa pod Białą Górą, klęska wojsk czeskich1629 r. – edykt łaski we Francji – gwarancja wolności religijnej dla hugenotów (wyznawców kalwinizmu), ale odebranie im armii i twierdz1642 r. – początek wojny domowej w Anglii1645 r. – zwycięstwo Armii Nowego Wzoru pod dowództwem Olivera Cromwella pod Naseby1648 r. – pokój westfalski kończący wojną trzydziestoletnią1649 r. – ścięcie króla Karola I Stuarta; ogłoszenie Anglii republiką1651 r. – Akty nawigacyjne: zakaz wwozu towarów kolonialnych do Anglii na obcych statkach; akty uderzyły w Holandię, która posiadała największą flotę1657 r. – traktaty welawsko-bydgoskie; Polska utraciła lenno pruskie na rzecz Brandenburgii; państwem prusko-brandenburskim rządził Fryderyk Wilhelm, zwany Wielkim Elektorem (1640-1688)1660 r. – przywrócenie monarchii w Anglii – Karol II Stuart królem Anglii12 września 1683 r. – zwycięstwo Jana III Sobieskiego pod Wiedniem (wielka odsiecz wiedeńska)1685 r. – zniesienie edyktu nantejskiego we Francji przez króla Ludwika XIV, początek prześladowań hugenotów1699 r. – pokój w Karłowicach między Ligą Świętą a Turcją – Rzeczpospolita odzyskała utracone tereny województw podolskiego, bracławskiego i kijowskiego; do Austrii włączono Węgry i Siedmiogród; Rosja zajęła Azow; Wenecja otrzymała Dalmację i Moreę (Peloponez) "Powyższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych."
Jedne zmiany niosły za sobą kolejne, przyczyniając się do powstawania nowych grup społecznych, a w związku z tym także sił politycznych walczących o swoje miejsce w społeczeństwie. Wśród XIX – wiecznych ideologii wymienić można 3 podstawowe: liberalizm, konserwatyzm i socjalizm.
Oświecenie nazywane jest epoką rozumu i filozofów. Zmiany polityczne targały Europą i resztą świata. W Polsce uchwalono drugą konstytucję na świecie, a potem dokonano na niej rozbiorów, które ostatecznie doprowadziły do jej zniknięcia z map Europy na sto dwadzieścia trzy lata. Wielka Rewolucja Francuska zniosła feudalizm i przyniosła Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, a rewolucja amerykańska Deklarację Niepodległości. Była to epoka, w której hołdowano rozumowi i nauce. Szereg odkryć z osiemnastego wieku był preludium do jeszcze bardziej postępowego wieku dziewiętnastego. 1. W 1701 roku powstało koło sterowe, bez którego dziś nie sposób wyobrazić sobie żadnego statku. Wielka obręcz daje możliwość sterowania i jest słynnym motywem tatuażu u marynarzy. 2. Na początku osiemnastego wieku Bartolomeo Cristofori, włoski muzyk i konstruktor, stworzył pierwszy w historii fortepian. 3. W 1714 roku Gabriel Fahrenheit wynalazł termometr rtęciowy. Od tamtej pory jest to najpopularniejsze urządzenie do pomiaru temperatury ciała i otoczenia. 4. W 1733 roku William Kent z Anglii wymyślił pierwszy wózek dziecięcy. Dzięki niemu matki i nianie mogły wychodzić z małymi dziećmi na spacery. 5. W 1738 roku powstała pierwsza szyna żelazna, a następstwie również tramwaj konny. 6. W 1763 roku Anglik, John Spilsbury, wynalazł puzzle, dając ludziom na całym świecie rozrywkę, która nie znudziła się aż do dzisiejszego dnia. 7. W 1775 roku amerykański polityk, Benjamin Franklin, wynalazł soczewki dwuogniskowe. Okulary korekcyjne z icg zastosowaniem są do dziś używane przez miliony ludzi z różnymi wadami wzroku. 8. Rok później w Stanach Zjednoczonych powstała pierwsza łódź podwodna. Choć prototyp nieco odbiegał od maszyn, które znamy dzisiaj, był to wynalazek, który miał wielki wpływ na konflikty globalne w dwudziestym wieku. Torpeda z łodzi podwodnej zatopiła w 1915 roku Lusitanię, przyśpieszając dołączenie Stanów Zjednoczonych do walki w pierwszej wojnie światowej, a same łodzie podwodne odegrały wielką rolę w drugiej wojnie światowej. 9. W 1797 roku odbył się pierwszy skok ze spadochronem, którego prototyp jeszcze w renesansie wymyślił Leonardo da Vinci. 10. W 1799 roku Alexander von Humboldt zaprojektował pierwszą maskę przeciwgazową. Podczas pierwszej wojny światowej, kiedy po raz pierwszy na froncie użyto iperytu, maski przeciwgazowe bywały stałym elementem w każdym domu. Na froncie latały w nich nawet gołębie z meldunkami. - (liczba ocen: 15)
W ówczesnych państwach zachodziły isotne przemiany ustrojowe, powstawały partie polityczne, rozwijano samorząd terytorialny i gospodarczy, tworzono podstawy sądownictwa administracyjnego. Zmiany dokonywały się także wewnątrz administracji, postępowała biurokratyzacja, a zasada jednoosobowości zastępowała kolegialność.
Na początku XVIII wieku państwa europejskie wkroczyły w nowy etap walk o dominację w Europie i na świecie. Na samym początku wieku zarówno na zachodzie Europy (wojna o sukcesję hiszpańską), jak i wschodzie (wielka wojna północna) doszło do konfliktów, które zdefiniowały nowy układ sił. Wiek XVIII jest początkiem potęgi Imperium Brytyjskiego, które swoją siłę czerpało zarówno z umiejętnie prowadzonej polityki na kontynencie, jak również wielkiemu imperium kolonialnemu, które obejmowało wielkie tereny na całym świecie. Również angielska flota stała się prawdziwym panem mórz i oceanów, zapewniając Wyspom Brytyjskim bezpieczeństwo. Podobnie silna była w tym okresie potęga Francji, która jednak przeszła okres kryzysu po śmierci Ludwika XIV w 1715. Mimo swojej potęgi Francja była wyczerpana kolejnymi rzecz miała się z monarchią habsburską. Austria nadal pozostawała znaczącym graczem w polityce europejskiej, które jednak musiało walczyć o swoją pozycję w Europie Środkowo-Wschodniej z nowymi konkurentami, jakimi były Prusy i Saksonia. Szczególnie groźne było to pierwsze państwo, powstałe całkiem niedawno z połączenia Prus Książęcych i Brandenburgii, mające jednak ogromne ambicje i spore zasoby. Kolejną z nowych potęg była zreformowana przez Piotra I Wielkiego Rosja, która dzięki pokonaniu potęgi szwedzkiej weszła do grona najsilniejszych państw europejskich i stała się liczącym graczem w XVIII oznaczał też zmierzch kilku europejskich potęg, które jeszcze niedawno odgrywały ważną rolę na kontynencie. Mowa tu przede wszystkim o Szwecji, Hiszpanii, Rzeczpospolitej i Turcji. Państwa te przeżywały w XVIII wieku okres wielkiego i długotrwałego kryzysu, wewnętrznych niepokojów i upadku władzy centralnej. Szczególnie odczuwalne było to w Rzeczpospolitej, która po wojnie północnej była całkiem zależna od sąsiadów, jak i Turcji, gdzie doszło do stanu niemal całkowitej anarchii. Stąd też państwa te nazywano często „Chorymi ludźmi Europy”. Naturalnie stanowiły one dogodny cel do ekspansji dla znacznie silniejszych sąsiadów, którzy zazwyczaj nie zamierzali przepuścić takiej okazji do powiększenia swojego terytorium i wpływów. Polecamy również: Podstawowe idee i założenia renesansu Za twórcę pojęcia odrodzenia, odnoszącego się do starożytności klasycznej, uważa się artystę i historyka florenckiego – Giorgio Vasari. Nie oznaczało to jednak ucieczki w przeszłość, a jedynie potrzeby ówczesnych czasów zrodziły zainteresowanie osiągnięciami starożytnych. Więcej » Sztuka renesansu - charakterystyka Sztuka renesansu, podobnie jak i cała odrodzeniowa kultura, rozwija się pod wpływem fascynacji osiągnięciami starożytnych twórców. Dorobek antyku, przez lata zapomniany, na nowo rodzi się dla Europy i staje się wzorem we wszystkich dziedzinach sztuki. Kształtuje humanistyczny światopogląd i inspiruje... Więcej » Wielkie Odkrycia Geograficzne - historia, przyczyny, odkrywcy Działalność księcia Henryka Żeglarza (1394 – 1460) – infanta portugalskiego, zapoczątkowała portugalską ekspansje morską oraz erę wielkich odkryć geograficznych. Dowodził wyprawami do Maroka, a następnie organizował wyprawy geograficzne wzdłuż Afryki. Doprowadziły one ostatecznie do odkrycia w roku 1417... Więcej » Kolonialna ekspansja europejska w XV i XVI w. - pierwsze wyprawy kolonizacyjne W skutek wielkich odkryć geograficznych w pierwszej kolejności powstały dwa imperia kolonialne – Hiszpania oraz Portugalia. Miało to znaczący wpływ na pozycje międzynarodową tych państw w Europie. Po pierwszej fazie wypraw kolonizacyjnych, nowo odkryty świat podzielono na dwie strefy wpływów –... Więcej » Skutki Wielkich Odkryć Geograficznych - jakie były, pozytywne i negatywne Wyprawy portugalskie w XV w. rozpoczęły okres wielkich odkryć geograficznych. Początkowo rezultaty ich wypraw – finansowane przez panującą w Portugali dynastie, były skromne. Jednak już w roku 1488 Bartolomeo Diaza dopłynął do Przylądka Dobrej Nadziei, a w roku 1498 Vasco da Gama dotarł do portu na wybrzeżu... Więcej »
charakteryzuje konflikty polityczne w Europie, z uwzględnieniem ekspansji tureckiej i charakteru wojny trzydziestoletniej; porównuje ewolucję ustroju Francji i Anglii w XVII wieku; opisuje przemiany w kulturze europejskiej w XVII wieku. Państwo polsko-litewskie w czasach ostatnich Jagiellonów. Uczeń:
W XVII wieku w Rzeczypospolitej działały trzy szkoły wyższe: Akademia Krakowska, Wileńska i Zamoyska. Ich poziom stopniowo się obniżał. Profesorowie Akademii Krakowskiej, którą z jednej strony próbowali sobie podporządkować jezuici, a z drugiej strony władze kościelne dążyły do ograniczenia jej samorządności, tracili wiele
Chołaj H., Transformacja systemowa w Polsce: szkice teoretyczne, Lublin 1998. Czapliński W., Zmiany terytorialne w Europie Środkowej i Wschodniej i ich skutki międzynarodowo- -prawne: (1990−1992), Warszawa 1998. Czas totalitaryzmu: stalinizm, faszyzm, nazizm i pokrewne systemy polityczne w XX wieku, (red.)
G6UpLg. 386 2 240 77 340 147 107 53 382
zmiany polityczne w europie w xvii wieku
